Қазіргі таңда терроризм әлемге қауіп-қатер төндіріп тұрған құбыжық құбылысқа айналды. Оның ошағы негізінен Таяу Шығыс елдері екені баршаға мәлім. ДАИШ, «Әл-Каида» секілді қаруланған экстремистік ұйымдар мен топтар бастапқы кезекте мұсылман елдеріне зор зобалаң, қатты қасірет әкелді. Содан кейін жер беті тітіркенетін жағдайлар туғызып, достық пен татулыққа, бейбітшілікке сызат түсіруге күш салды. Өкініштісі сол, лаңкестердің әрекеттері нәтижесіз қалар емес. Оған тойтарыс көбейген сайын, тосын мінездері де өрши түсуде.
Экстремизмнің таралуының үш себебі
Шындығында, қазіргі қоғамда болсын, жалпы әлемде болсын, ислам дініне, мұсылман өркениетіне күйе жағушылар көп. Исламға және мұсылмандарға күйе жағу күнделікті әдетке, тіпті, дәстүрге айналғандай. Оның себептері де жоқ емес. Солардың кейбіріне тоқталсам, біріншіден; бұл жағдайға әлемде жүргізіліп отырған геосаясаттың тікелей ықпалы басым. Тіпті, басты себептерінің бірі деп айтсақ та болады. Табиғи ресурстарға ие болу үшін экономикалық және әскери тұрғыдан алпауыт елдердің өзара саяси ойындары нәтижесінде осындай діни алауыздық пен қақтығыстарға әкеліп отыр. Ал мұсылман елдерінің басым бөлігі табиғи ресурстарға өте бай екені белгілі.
Екіншіден, «Аңқау елге арамза молда» демекші, бұқара халықтың діни сауатының таяздығын белгілі бір мақсаттағы саяси күштер пайдаланып кетуінде. Әйтпесе, ислам діні бейбітшілік діні емес пе еді?! Жаббар Хақ Құран Кәрімде: «Біз (Мұхаммед (с.ғ.с) сені әлемге рақым етіп жібердік» десе (Әнбия сүресі, 107-аят) және бір аятта: «Кімде-кім жазықсыз бір адамның өмірін қиятын болса немесе жер бетінде бұзақылық жасаса, бүтіндей адамзаттың өмірін қиғанмен тең» деп ескертеді (Мәйдә сүресі, 32-аят). Бұдан кейін қалайша исламды және мұсылмандарды арсыздыққа жол береді деп айта аламыз?!
Үшіншіден; көптеген мұсылмандар елдерінің дамымай қалуы да осы тұрақсыздық пен берекесіздікке бірден-бір себеп болып отыр. Әрине, мұсылман өркениетінің көштен кейін қалуына ислам діні кінәлі емес, керісінше, өздерінің исламды дұрыс түсінбеулерінен туындады. Біздің қоғамда да бұндай жаңсақ пікір жоқ емес. Ислам десең, араб деп түсінетіндер, дін десе, оны ұлтқа қарсы дүние деп ұғатындар қоғамда болсын, әлеуметтік желілерде болсын бой көрсетіп жатады.
Сәләфизмді дамытқан – сыртқы күштер
Ақиқатында, Ислам – Алланың хақ діні. Ислам – арабтың діні ғана емес, адамзатқа жіберілген дін. Сондықтан, ислам мен арабтарды шатастырмау керек. Иә, Құран Кәрім араб тілінде түсті, оған ешкім шүбә келтірмейді. Хақ Тағала Құран Кәрімде: «Алланың құзырында құрметтілерің – тақуаларың» деген (Хұжырат сүресі, 13-аят). Алла Елшісі пайғамбарымыз (с.ғ.с): «Арабтың басқадан айырмашылығы жоқ, айырмашылық – тақуалықта» дейді.
Сайып келгенде, исламды қаралауда геосаясаттың ықпалы басым екені байқалады. Бұған қоса, мұсылмандардың көптеген заманауи ілімдерден артта қалуы да түрткі болуда әрі мұсылмандардың діни практикада қателіктерге бой алдырулары исламды қаралауға жол беріп отыр.
Мұсылмандардың арасында қалыптасып отырған қайшылықтарға, алауыздықтарға, саяси, діни толқуларға сыртқы күштердің ықпалы басым болған дедік. Әрине, өзара іштей туындаған, қалыптасқан жағдайлардың да әсері бар. Дегенмен, сыртқы күштер қай кезде де қарап жатпаған. Әсіресе, бүгінгі таңда бұл анық байқалады. Мысалы, сәләфизм секілді діни радикалды бағыттарды дамытып, солар арқылы мұсылмандардың арасына іріткі салып отырған сыртқы саяси күштер екені анық. Сол секілді «Әл-Кайда», ДАИШ секілді қарулы топтардың артында үлкен алпауыттар тұр. Сондықтан, экстремизм, терроризм секілді жиырма бірінші ғасырдың індетін тоқтату қиынға соғып келеді.
Қазіргі діни ағымдар ішінде уахабизм, тәкфиризм дерті асқынып тұр. Олардың кең таралуы – саяси ойын ғана. Жоғарыда айтқанымыздай, үлкен алпауыттар оларды өз мүдделеріне пайдаланып отыр. Уахабизм ағымы – соның бір көрінісі. Кезінде ағылшындар Осман халифатын құлату арқылы мұсылмандарға өз үстемдіктерін жүргізген еді. Сонымен қатар, хижаз жерінде пайда болған діни идеолог Мұхаммед бин Абдулуаххабтың ұстанымын қолдауында үлкен саясат болды. Сол ағымды қолдап, дамытып бүгінгі таңда өз мүдделеріне пайдаланып, мақсаттарын іске асырып жатыр. Ал ол ағымның жетегінде кеткендер шынай исламның жолын ұстандық деп адасып жүр.
ДАИШ та алпауыт елдердің өз мүдделері үшін ойлап тапқан құралы, қазіргі уақытта оларды түбегейлі жойып жіберу мүмкін емес. Сондықтан, әлем террористік ұйымға қарсы күресте, терроризмнің алдын алуда дәрменсіз болып отыр. Бұндай ұйымдарға қарап исламға, мұсылмандарға баға беру – үлкен қателік. Әрбір көзі қарақты адам жақсы түсіну керек. Міне, осындай қарулы күштерді қолдау, дамыту арқылы діттегендеріне жетіп, нәтижесінде исламды қаралауға бағытталған ойларын да жүзеге асырып отырған белгілі-бір саяси күштер бар. Ол жайында білікті мамандар айтып-ақ келеді.
Десе де «Тірі адам тіршілігін қылады», бізге не істеу керек дейтін болсақ, еліміздің тыныштығы үшін, жастарымыздың жат ағымдарға түсіп кетпеуіне күш салып, қоғамның діни сауатын арттыра беру керек. Мысалы, ДАИШ ошағы саналып отырған Шам өлкесіне шекаралас ел Түркия секілді қуатты елдің азаматтары тікелей соғысқа аттанбады, керісінше Орта Азия елдерінің жастары аттанды. Өйткені, Түркияда діни сана қалыптасқан. Ал, біздің жастарымыздың діни санасы толық қалыптаспады. Сол себепті, діни ұранды қасиетті ұғым деп түсінеді. Діни сананы көтеріп, халқымызға белгілі бір деңгейде діни ұғым қалыптастырмасақ біз бұл індеттен құтыла алмаймыз.
Ризабек ІЛІМБАЙ, «Нұр-Мубəрак» Египет ислам
мәдениеті университетінің аға оқытушысы,
Республикалық ақпараттық-насихат тобының мүшесі,
PhD доктаранты, белгілі исламтанушы
Шындығында, қазіргі қоғамда болсын, жалпы әлемде болсын, ислам дініне, мұсылман өркениетіне күйе жағушылар көп. Исламға және мұсылмандарға күйе жағу күнделікті әдетке, тіпті, дәстүрге айналғандай. Оның себептері де жоқ емес. Солардың кейбіріне тоқталсам, біріншіден; бұл жағдайға әлемде жүргізіліп отырған геосаясаттың тікелей ықпалы басым. Тіпті, басты себептерінің бірі деп айтсақ та болады. Табиғи ресурстарға ие болу үшін экономикалық және әскери тұрғыдан алпауыт елдердің өзара саяси ойындары нәтижесінде осындай діни алауыздық пен қақтығыстарға әкеліп отыр. Ал мұсылман елдерінің басым бөлігі табиғи ресурстарға өте бай екені белгілі.
Екіншіден, «Аңқау елге арамза молда» демекші, бұқара халықтың діни сауатының таяздығын белгілі бір мақсаттағы саяси күштер пайдаланып кетуінде. Әйтпесе, ислам діні бейбітшілік діні емес пе еді?! Жаббар Хақ Құран Кәрімде: «Біз (Мұхаммед (с.ғ.с) сені әлемге рақым етіп жібердік» десе (Әнбия сүресі, 107-аят) және бір аятта: «Кімде-кім жазықсыз бір адамның өмірін қиятын болса немесе жер бетінде бұзақылық жасаса, бүтіндей адамзаттың өмірін қиғанмен тең» деп ескертеді (Мәйдә сүресі, 32-аят). Бұдан кейін қалайша исламды және мұсылмандарды арсыздыққа жол береді деп айта аламыз?!
Үшіншіден; көптеген мұсылмандар елдерінің дамымай қалуы да осы тұрақсыздық пен берекесіздікке бірден-бір себеп болып отыр. Әрине, мұсылман өркениетінің көштен кейін қалуына ислам діні кінәлі емес, керісінше, өздерінің исламды дұрыс түсінбеулерінен туындады. Біздің қоғамда да бұндай жаңсақ пікір жоқ емес. Ислам десең, араб деп түсінетіндер, дін десе, оны ұлтқа қарсы дүние деп ұғатындар қоғамда болсын, әлеуметтік желілерде болсын бой көрсетіп жатады.
Сәләфизмді дамытқан – сыртқы күштер
Ақиқатында, Ислам – Алланың хақ діні. Ислам – арабтың діні ғана емес, адамзатқа жіберілген дін. Сондықтан, ислам мен арабтарды шатастырмау керек. Иә, Құран Кәрім араб тілінде түсті, оған ешкім шүбә келтірмейді. Хақ Тағала Құран Кәрімде: «Алланың құзырында құрметтілерің – тақуаларың» деген (Хұжырат сүресі, 13-аят). Алла Елшісі пайғамбарымыз (с.ғ.с): «Арабтың басқадан айырмашылығы жоқ, айырмашылық – тақуалықта» дейді.
Сайып келгенде, исламды қаралауда геосаясаттың ықпалы басым екені байқалады. Бұған қоса, мұсылмандардың көптеген заманауи ілімдерден артта қалуы да түрткі болуда әрі мұсылмандардың діни практикада қателіктерге бой алдырулары исламды қаралауға жол беріп отыр.
Мұсылмандардың арасында қалыптасып отырған қайшылықтарға, алауыздықтарға, саяси, діни толқуларға сыртқы күштердің ықпалы басым болған дедік. Әрине, өзара іштей туындаған, қалыптасқан жағдайлардың да әсері бар. Дегенмен, сыртқы күштер қай кезде де қарап жатпаған. Әсіресе, бүгінгі таңда бұл анық байқалады. Мысалы, сәләфизм секілді діни радикалды бағыттарды дамытып, солар арқылы мұсылмандардың арасына іріткі салып отырған сыртқы саяси күштер екені анық. Сол секілді «Әл-Кайда», ДАИШ секілді қарулы топтардың артында үлкен алпауыттар тұр. Сондықтан, экстремизм, терроризм секілді жиырма бірінші ғасырдың індетін тоқтату қиынға соғып келеді.
Қазіргі діни ағымдар ішінде уахабизм, тәкфиризм дерті асқынып тұр. Олардың кең таралуы – саяси ойын ғана. Жоғарыда айтқанымыздай, үлкен алпауыттар оларды өз мүдделеріне пайдаланып отыр. Уахабизм ағымы – соның бір көрінісі. Кезінде ағылшындар Осман халифатын құлату арқылы мұсылмандарға өз үстемдіктерін жүргізген еді. Сонымен қатар, хижаз жерінде пайда болған діни идеолог Мұхаммед бин Абдулуаххабтың ұстанымын қолдауында үлкен саясат болды. Сол ағымды қолдап, дамытып бүгінгі таңда өз мүдделеріне пайдаланып, мақсаттарын іске асырып жатыр. Ал ол ағымның жетегінде кеткендер шынай исламның жолын ұстандық деп адасып жүр.
ДАИШ та алпауыт елдердің өз мүдделері үшін ойлап тапқан құралы, қазіргі уақытта оларды түбегейлі жойып жіберу мүмкін емес. Сондықтан, әлем террористік ұйымға қарсы күресте, терроризмнің алдын алуда дәрменсіз болып отыр. Бұндай ұйымдарға қарап исламға, мұсылмандарға баға беру – үлкен қателік. Әрбір көзі қарақты адам жақсы түсіну керек. Міне, осындай қарулы күштерді қолдау, дамыту арқылы діттегендеріне жетіп, нәтижесінде исламды қаралауға бағытталған ойларын да жүзеге асырып отырған белгілі-бір саяси күштер бар. Ол жайында білікті мамандар айтып-ақ келеді.
Десе де «Тірі адам тіршілігін қылады», бізге не істеу керек дейтін болсақ, еліміздің тыныштығы үшін, жастарымыздың жат ағымдарға түсіп кетпеуіне күш салып, қоғамның діни сауатын арттыра беру керек. Мысалы, ДАИШ ошағы саналып отырған Шам өлкесіне шекаралас ел Түркия секілді қуатты елдің азаматтары тікелей соғысқа аттанбады, керісінше Орта Азия елдерінің жастары аттанды. Өйткені, Түркияда діни сана қалыптасқан. Ал, біздің жастарымыздың діни санасы толық қалыптаспады. Сол себепті, діни ұранды қасиетті ұғым деп түсінеді. Діни сананы көтеріп, халқымызға белгілі бір деңгейде діни ұғым қалыптастырмасақ біз бұл індеттен құтыла алмаймыз.
Ризабек ІЛІМБАЙ, «Нұр-Мубəрак» Египет ислам
мәдениеті университетінің аға оқытушысы,
Республикалық ақпараттық-насихат тобының мүшесі,
PhD доктаранты, белгілі исламтанушы
